فِیلی به معنای ساکنان منطقه والیان فیلی است. که شامل گروهی از لرها هستند(در باختر ایران و جنوب خاور کردستان عراق)در ایران بیشتر در استانهای لرستان و همدان و ایلام، زندگی میکنند. آستن هنری لایارد (۱۸۷۷ میلادی)، فیلیها را بزرگترین و قدرتمندترین گروه لرها ذکر کرده که در رشته کوههای زاگرس تا نواحی شمالی دزفول مستقر هستند.دو طایفه اصلی فیلی عبارتاند از ایل کرد و محکی در لغتنامه دهخدا فیلی طایفهای از لُران لُرستان یعنی طوایف اطراف خرمآباد فیلی ذکر شدهاست در دانشنامه جهان اسلام آمدهاست که در لرستان قدیم برخی اقوام کرد شامل لکها در شمال لرستان و همچنین فیلیها و ایل محکی زندگی میکنند.در برههای از تاریخ به دلیل تسلط حاکمان فیلی بر مناطق لر کوچک که از لرستان و ایلام و نیز بخشهایی از جنوب شرق کشور عراق متشکل بود، به همگی ساکنان این منطقه فِیلی گفته میشد.
فیلیها به گویشهای متفاوتی سخن میگویند که معروفترین آنها گویش کردی فیلی، لری خرمآبادی، گویش چگنی یا چگنیونه و گویش لری شوهانی است. ایزابلا بیشوپ که در سال ۱۸۹۰ به منطقۀ کردستان و لرستان سفر کردهاست، در سفرنامۀ خود میگوید که گویش لرهای فیلی (لر کوچک) «کمی با کردهای کرمانشاه مغایرت دارد».
جغرافیا
عراق
در عراق فیلیها ساکن مناطق بغداد؛ استان دیاله، شهربان (مقدادیه فعلی)؛ بدره؛ زرباطیه؛ جاسن؛ کوت، عزیزیه، زهایرات، بعقوبه و هم چنین شهرهای شیخ سعد؛ علی شرقی؛ علی غربی و کوفه هستند. از آغاز بنیانگذاری دولت عراق تا به امروز، امور ثبت احوال و شناسنامه به ویژه در شهرهای مرکزی و جنوب عراق و در شمال بغداد و برخی از استانهای تحت سیطره اداره ثبت احوال از مهمترین امور میباشند. برای نمونه؛ اگر فرزندان خانوادهای فیلی، تحصیلات متوسطه خود را به پایان برسانند و خواهان ورود به دانشگاه باشند. بدون تردید باید خانوادهٔ او از صفر شروع مینمودند و هرچه سند قدیمی را از دوران عثمانی در دست داشتند، جمع مینمودند و همراه با آن فیش پرداخت آب بها و برق را همانند اسنادی به آن دانشگاه ارائه میدادند تا فرزند آنان را برای ادامه تحصیل بپذیرند. هنوز هزاران فیلی در ایران و دولتهای دیگر و صدها هزار از آنان در داخل عراق، شناسنامه دریافت نکردهاند. در میان آنان کسانی وجود دارد که رژیم صدام چندین بار او را تاراج نمودهاست؛ و هنوز حقوق بازگشت را ندارند.
دلایلی که مشوق رژیم حزب بعث عراق بودند تا با بغض و کینه با کردهای فیلی برخورد نماید عبارتند از:
- دلایل سیاسی، دینی، اقتصادی: پس از پیماننامهٔ مارس (آذار) سال ۱۹۷۰ میان دولت بعث عراق و کردها، دولت حزب بعث وعدههای خود را به جای نیاورد، دولت حزب بعث اهدافی را دنبال نمود تا بنیاد و شالودههای جمعیتشناسی و حتی شمار جمیعت مردم کرد را کاهش دهد. به ویژه آن که کردهای فیلی در صفوف مبارزاتی جنبش کرد قرارگرفته بودند و از رهبران این جنبش بودند. این نیز بیشک، تأثیر فراوانی در رژیم بعث داشت و تهدید بزرگی بر روان و روحیهٔ حزب بعث عراق بهشمار میآمد. به همین دلیل، آغاز به بیرون راندن کردهای فیلی نمودند. در کنار آن، مسئلهٔ دین، نقش مهمی را در اخراج نمودن و نابودی این قشر داشت. چون که اغلب کردهای فیلی دارای مذهب شیعه بودند و صدام نیز از شیعیان متنفر بود. یکی دیگر دلایل اقتصادی بود. پس از آن که یهودیان و ارمنیان در کشور عراق نماندند، اقتصاد کشور به تمامی در دست تجار و بازرگانان کرد فیلی بود. این بود که حزب بعث عراق از همان آغاز قبضه نمودن قدرت، نیتش را به اجرا درآورد و شروع به اخراج و نابود نمودن بازرگانان کرد فیلی نمود و همه داراییها و اموال آنان را نیز مصادره نمود.
کردهای فیلی ساکن بغداد عمدتاً از سالهای نخست قرن بیستم کوچ گروهی به بغداد را آغاز کردند و هماکنون جمعیتی میلیونی را در این شهر تشکیل میدهند. کردهای فیلی در بدو ورود در محلاتی مانند «شارع الکفاح»، «عگد القشل»، «ساکه الفردوس» و «باب الشیخ» سکونت سافتند. محلۀ «باب الشیخ» به احترام شیخ عبدالقادرالگیلانی نامگذا ی شده و هماکنون به نام «عگدالاکراد» نامیده میشود. در نیم قرن اخیر کردهای فیلی در محلههایی مانند «ساحه البیروت»، «جمیله» و «عقاری» نیز ساکن شدهاند و در این محلهها اکثریت جمعیت را تشکیل میدهند. عصر روز جمعه ۱۶ تیر ماه ۱۳۹۶ مراسم بزرگداشت ۲۲ هزار شهید کرد فهیلی ایلامیالاصل در که در جریان انفال پیوستهی کردها و شیعیان در عراق، مورد کشتار جمعی و انفال و اخراج از عراق، در طول چهار دهه حکومت حزب بعث صدامی قرار گرفتند، در مسجد آقا محمود تهران، برگزار گردید.هر سال در این روز سالروز کشتار بیرحمانه مردم کرد فیلی برگزار میشود.
ایران
در ایران فیلیها ساکن شهرهای ملکشاهی، ایلام، سیروان، چرداول، صالح آباد، موسیان، بدره؛ دهلران، آبدانان، کوهدشت، اندیمشک و دو طرف کبیرکوه میباشند.